Βόμβα από διεθνή ΜΜΕ: Το Ισραήλ εκμεταλλεύεται τον φόβο της Ελλάδας και τις βλέψεις του Δένδια για να διαλύσει την Τουρκία
Μία νέα διάσταση αποκαλύπτει για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις ο διεθνής Τύπος, και πιο συγκεκριμένα, το Armiya.az, καθώς συσχετίζει τις εντάσεις στο Αιγαίο με τα ευρύτερα σχέδια του Ισραήλ, αλλά και με τη στρατηγική του Υπουργού Άμυνας Νίκου Δένδια.Ειδικότερα, το αζερικό μέσο τονίζει ότι το Ισραήλ εκμεταλλεύεται τον φόβο της Ελλάδας και τις φιλοδοξίες του Δένδια για να χτυπήσει την Τουρκία.
{inAds}
Μάλιστα, επισημαίνει ότι ο... τελευταίος καρπός αυτής της στρατηγικής είναι η απόπειρα του Ισραήλ να πουλήσει στην Ελλάδα το νέο anti-drone σύστημα Spyder All-in-One.
Όπως υπογραμμίζει το αζέρικο μέσο γεωπολιτικού ενδιαφέροντος, η Ελλάδα εργάζεται για την αναβάθμιση των παλαιών συστημάτων αεράμυνας και επεκτείνει τη συνεργασία της με το Ισραήλ στον τομέα των drones.
Τα νέα συστήματα που προσφέρει το Ισραήλ στην Ελλάδα - Στο... κυνήγι των Bayraktar η Ελλάδα
Ειδικότερα, σύμφωνα με το Armiya.az, που επικαλείται το savunmasanayist και με βάση πληροφορίες από τoν ελληνικό Τύπο, το Ισραήλ προσέφερε στην Αθήνα επιπλέον συστήματα κατάλληλα για την πολύπλοκη γεωγραφία των νησιών, εκτός από το συχνά συζητούμενο σύστημα αεράμυνας "Spyder All-in-One".
Στο πλαίσιο αυτό, το Ισραήλ φέρεται να προσέφερε στην Ελλάδα λέιζερ, τα οποία θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν και ως συστήματα άμυνας κατά UAVs.
Οι Ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις αξιολογούν αυτές τις προτάσεις.
Μάλιστα, επισημαίνει ότι ο... τελευταίος καρπός αυτής της στρατηγικής είναι η απόπειρα του Ισραήλ να πουλήσει στην Ελλάδα το νέο anti-drone σύστημα Spyder All-in-One.
Όπως υπογραμμίζει το αζέρικο μέσο γεωπολιτικού ενδιαφέροντος, η Ελλάδα εργάζεται για την αναβάθμιση των παλαιών συστημάτων αεράμυνας και επεκτείνει τη συνεργασία της με το Ισραήλ στον τομέα των drones.
Τα νέα συστήματα που προσφέρει το Ισραήλ στην Ελλάδα - Στο... κυνήγι των Bayraktar η Ελλάδα
Ειδικότερα, σύμφωνα με το Armiya.az, που επικαλείται το savunmasanayist και με βάση πληροφορίες από τoν ελληνικό Τύπο, το Ισραήλ προσέφερε στην Αθήνα επιπλέον συστήματα κατάλληλα για την πολύπλοκη γεωγραφία των νησιών, εκτός από το συχνά συζητούμενο σύστημα αεράμυνας "Spyder All-in-One".
Στο πλαίσιο αυτό, το Ισραήλ φέρεται να προσέφερε στην Ελλάδα λέιζερ, τα οποία θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν και ως συστήματα άμυνας κατά UAVs.
Οι Ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις αξιολογούν αυτές τις προτάσεις.
{inAds}
Το άρθρο σημειώνει επίσης ότι ισραηλινές εταιρείες πρότειναν υπερσύγχρονα «killer drones» που μπορούν να αναπτυχθούν εύκολα ακόμη και σε μικρά ακατοίκητα νησιά, λειτουργούν με μπαταρίες, συλλέγουν δεδομένα και ανταποκρίνονται σε ενδεχόμενες απειλές.
Το άρθρο υπογραμμίζει ότι η Ελλάδα εργάζεται για την αναβάθμιση των παλαιών συστημάτων αεράμυνας και επεκτείνει τη συνεργασία της με το Ισραήλ στον τομέα των UAVs.
Υπενθυμίζει, δε, ότι ο Υπουργός Άμυνας της Ελλάδας, Νίκος Δένδιας, δήλωσε πρόσφατα ότι πρέπει να ληφθούν μέτρα κατά των Bayraktar TB2 και Bayraktar TB3.
«Πώς αντιμετωπίζουμε ένα σμήνος drones; Στην περίπτωσή μας, με τα drones Bayraktar II και Bayraktar III. Πώς το κάνουμε αυτό οικονομικά; Γιατί η πιο απλή απάντηση είναι να εκτοξεύσουμε πυραύλους εναντίον τους. Θα χρεοκοπήσουμε μέσα σε μία εβδομάδα», ανέφερε ο υπουργός.
Η Ελλάδα στρέφεται στα ακριβά συστήματα του Ισραήλ και εγκαταλείπει τα ρωσικά συστήματα
Παράλληλα τη νέα γεωπολιτική αντιπαράθεση διαμορφώνεται στη Μεσόγειο και τη θέση της Ελλάδας σε αυτή, καθώς εντείνονται οι εντάσεις μεταξύ Ισραήλ και Τουρκίας, με αφορμή τον πόλεμο στη Συρία, αναδεικνύει το διαδικτυακό περιοδικό EurAsian Times.
Όπως τονίζει το διεθνές μέσο, η Ελλάδα, ανακοίνωσε τη μεγαλύτερη αμυντική μεταρρύθμιση στην ιστορία της.
Ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, μιλώντας στη Βουλή τον περασμένο Απρίλιο, ανακοίνωσε ότι η χώρα θα επενδύσει 25 δισεκατομμύρια ευρώ (27 δισ. δολάρια ΗΠΑ) την επόμενη 12ετία, με στόχο τον δραστικό εκσυγχρονισμό των Ενόπλων Δυνάμεων.
«Ο κόσμος αλλάζει με απρόβλεπτο ρυθμό. Αντιμετωπίζουμε πια έναν διαφορετικό τύπο πολέμου απ’ αυτόν για τον οποίο οι Ένοπλες Δυνάμεις μας ήταν προετoιμασμένες», δήλωσε χαρακτηριστικά ο κ. Μητσοτάκης.
Στο επίκεντρο του νέου δόγματος ασφαλείας βρίσκεται το σχέδιο για την αντιαεροπορική ασπίδα Ασπίδα του Αχιλλέα», μια πολυεπίπεδη αμυντική ομπρέλα υψηλής τεχνολογίας.
Ο υπουργός Εθνικής Άμυνας Νίκος Δένδιας, από το βήμα της Βουλής, ανέφερε πως η χώρα εγκαταλείπει τις παραδοσιακές στρατηγικές και στρέφεται σε δικτυωμένα, τεχνητής νοημοσύνης (AI) συστήματα πυραύλων, τεχνολογίες drones και εξελιγμένες μονάδες διοίκησης.
«Αυτό που προτείνουμε είναι ζήτημα υπαρξιακής σημασίας για τη χώρα – μια πλήρης αλλαγή στο αμυντικό δόγμα. Δεν αρκεί πια να θεωρούμε ότι το Αιγαίο προστατεύεται μόνο από τον Στόλο», σημείωσε ο κ. Δένδιας.
Το νέο αμυντικό δόγμα της Ελλάδας
Η εν λόγω εξοπλιστική αναβάθμιση είναι ιδιαίτερα σημαντική, καθώς ακολουθεί μια μακρά περίοδο δημοσιονομικών περιορισμών κατά την οικονομική κρίση της περιόδου 2010–2018.
Η Ελλάδα αποτελεί μία από τις λίγες χώρες του NATO που ήδη δαπανούν πάνω από 3% του ΑΕΠ για την άμυνα, μαζί με την Πολωνία, την Εσθονία και τη Λετονία.
Το 2009 η χώρα δαπανούσε 10,6 δισ. δολάρια (3,22% του ΑΕΠ), όμως έως το 2015 οι δαπάνες είχαν μειωθεί στα 4,82 δισ. δολάρια (2,46%).
Ωστόσο, οι χρόνιες ελληνοτουρκικές διαφορές στο Αιγαίο και η αυξανόμενη τουρκική δραστηριότητα στην Ανατολική Μεσόγειο ανάγκασαν την Αθήνα να δώσει ξανά προτεραιότητα στην άμυνα.
Το αποτέλεσμα είναι ένα φιλόδοξο πρόγραμμα επανεξοπλισμού 27 δισ. δολαρίων για την περίοδο έως το 2036.
Η νέα «Ασπίδα του Αχιλλέα»
Πρόκειται για το πιο φιλόδοξο πρόγραμμα του σχεδίου, με στόχο την εγκατάσταση πολυεπίπεδης άμυνας που θα καλύπτει αντιπυραυλική, αντιαεροπορική, αντιβαλλιστική, ανθυποβρυχιακή, αντιπλοϊκή και αντι-drone προστασία.
Το κόστος της Ασπίδας του Αχιλλέα υπολογίζεται στα 2,8 δισ. ευρώ (3 δισ. δολάρια ΗΠΑ), με ορίζοντα λειτουργίας το 2027.
Σύμφωνα με ελληνικά ΜΜΕ που επικαλείται το Eurasian Times, η Αθήνα βρίσκεται σε διαπραγματεύσεις με το Ισραήλ για την απόκτηση του αντίστοιχου «αμυντικού θόλου».
Ο ίδιος ο πρωθυπουργός αναφέρθηκε στο Τελ Αβίβ ως στρατηγικό εταίρο για την ενίσχυση των αντιαεροπορικών δυνατοτήτων της χώρας.
«Η Ελλάδα διαθέτει ήδη τα αμερικανικά συστήματα Patriot. Αν επρόκειτο να αγοράσουμε νέα, ο χρόνος αναμονής θα ήταν τέσσερα με πέντε χρόνια. Οι ευρωπαϊκές δυνατότητες είναι περιορισμένες. Το Ισραήλ, με το οποίο διατηρούμε στρατηγική συμμαχία, μπορεί να προσφέρει λύσεις συντομότερα», εξήγησε ο Κ. Μητσοτάκης.
Εκτός από το Ισραήλ, πιθανοί προμηθευτές αναφέρονται η France, η Italy, η Norway, ενώ σύμφωνα με πληροφορίες του Eurasian, η Ελλάδα εξετάζει και το ισραηλινό σύστημα BARAK, ως αντικαταστάτη των σοβιετικών S-300.
Το BARAK είναι πυραυλικό σύστημα μικρού βεληνεκούς, σχεδιασμένο για προστασία πλοίων από αεροσκάφη, πυραύλους και UAVs, ενώ χώρες όπως η Γερμανία και η Φινλανδία έχουν ήδη παραγγείλει παρόμοια ισραηλινά συστήματα.
Ελληνική συμμετοχή και βιομηχανική βάση
Παρότι η προμήθεια βασίζεται σε εξωτερικούς προμηθευτές, ελληνικές εταιρείες αναμένεται να συμμετάσχουν ενεργά στην υλοποίηση της Ασπίδας του Αχιλλέα, χωρίς να είναι ακόμη σαφές το εύρος της εμπλοκής τους.
Ο Νίκος Δένδιας δήλωσε πρόσφατα ότι κάθε νέα σύμβαση εξοπλιστικού προγράμματος με ξένες εταιρείες θα πρέπει να περιλαμβάνει 25% ελληνική συμμετοχή.
«Με την 'Ασπίδα του Αχιλλέα', εφαρμόζουμε ένα πλήρες, πολυεπίπεδο πλέγμα άμυνας σε όλη την επικράτεια. Αξιοποιούμε ένα εξελιγμένο και οικονομικά αποδοτικό δίκτυο κρυφών και AI-καθοδηγούμενων πυραυλικών συστημάτων, υπό ενιαία διοίκηση και έλεγχο, απέναντι σε απειλές από πυραύλους, αεροσκάφη, drones, πλοία και υποβρύχια», κατέληξε ο υπουργός.
Η Τουρκία φέρνει πιο κοντά το Ισραήλ και την Ελλάδα
Η γεωπολιτική στη Μεσόγειο και τη Δυτική Ασία υφίσταται έντονες ανακατατάξεις.
Ο πόλεμος Ισραήλ–Γάζας, οι επιθέσεις των Houthi στην Ερυθρά Θάλασσα, η πιθανότητα μιας μεγάλης σύρραξης με το Ιράν, καθώς και η αυξανόμενη ένταση μεταξύ Ισραήλ και Τουρκίας για την επιρροή στη Συρία, έχουν μετατρέψει την ήδη εύθραυστη περιοχή σε πυριτιδαποθήκη.
Σε αυτό το πλαίσιο προστίθενται οι αυξανόμενες φιλοδοξίες της Τουρκίας να διαδραματίσει κεντρικό ρόλο στη νέα αρχιτεκτονική ασφάλειας της Ευρώπης, μετά την επίλυση του πολέμου Ρωσίας–Ουκρανίας.
Η Τουρκία θεωρεί τον εαυτό της βασικό παίκτη, λόγω της στρατηγικής της γεωγραφικής θέσης στη Μεσόγειο και στα όρια της Μαύρης Θάλασσας, αλλά και της συμμετοχής της στο NATO.
Η Τουρκία, εξάλλου, διαθέτει τον μεγαλύτερο σε αριθμό προσωπικού στρατό στο NATO μετά τις ΗΠΑ, και τον μεγαλύτερο στην Ευρώπη, μετά τη Ρωσία και την Ουκρανία.
Ύστερα από χρόνια στασιμότητας, η Τουρκία αναζωπύρωσε εκ νέου το αίτημά της για ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση, το οποίο έχει ήδη λάβει ρητή στήριξη από την Πολωνία.
Η αυξανόμενη επιρροή της Τουρκίας, τόσο στην Ευρώπη όσο και στη Δυτική Ασία, προκαλεί ανησυχία σε Ελλάδα και Ισραήλ.
Το άρθρο σημειώνει επίσης ότι ισραηλινές εταιρείες πρότειναν υπερσύγχρονα «killer drones» που μπορούν να αναπτυχθούν εύκολα ακόμη και σε μικρά ακατοίκητα νησιά, λειτουργούν με μπαταρίες, συλλέγουν δεδομένα και ανταποκρίνονται σε ενδεχόμενες απειλές.
Το άρθρο υπογραμμίζει ότι η Ελλάδα εργάζεται για την αναβάθμιση των παλαιών συστημάτων αεράμυνας και επεκτείνει τη συνεργασία της με το Ισραήλ στον τομέα των UAVs.
Υπενθυμίζει, δε, ότι ο Υπουργός Άμυνας της Ελλάδας, Νίκος Δένδιας, δήλωσε πρόσφατα ότι πρέπει να ληφθούν μέτρα κατά των Bayraktar TB2 και Bayraktar TB3.
«Πώς αντιμετωπίζουμε ένα σμήνος drones; Στην περίπτωσή μας, με τα drones Bayraktar II και Bayraktar III. Πώς το κάνουμε αυτό οικονομικά; Γιατί η πιο απλή απάντηση είναι να εκτοξεύσουμε πυραύλους εναντίον τους. Θα χρεοκοπήσουμε μέσα σε μία εβδομάδα», ανέφερε ο υπουργός.
Η Ελλάδα στρέφεται στα ακριβά συστήματα του Ισραήλ και εγκαταλείπει τα ρωσικά συστήματα
Παράλληλα τη νέα γεωπολιτική αντιπαράθεση διαμορφώνεται στη Μεσόγειο και τη θέση της Ελλάδας σε αυτή, καθώς εντείνονται οι εντάσεις μεταξύ Ισραήλ και Τουρκίας, με αφορμή τον πόλεμο στη Συρία, αναδεικνύει το διαδικτυακό περιοδικό EurAsian Times.
Όπως τονίζει το διεθνές μέσο, η Ελλάδα, ανακοίνωσε τη μεγαλύτερη αμυντική μεταρρύθμιση στην ιστορία της.
Ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, μιλώντας στη Βουλή τον περασμένο Απρίλιο, ανακοίνωσε ότι η χώρα θα επενδύσει 25 δισεκατομμύρια ευρώ (27 δισ. δολάρια ΗΠΑ) την επόμενη 12ετία, με στόχο τον δραστικό εκσυγχρονισμό των Ενόπλων Δυνάμεων.
«Ο κόσμος αλλάζει με απρόβλεπτο ρυθμό. Αντιμετωπίζουμε πια έναν διαφορετικό τύπο πολέμου απ’ αυτόν για τον οποίο οι Ένοπλες Δυνάμεις μας ήταν προετoιμασμένες», δήλωσε χαρακτηριστικά ο κ. Μητσοτάκης.
Στο επίκεντρο του νέου δόγματος ασφαλείας βρίσκεται το σχέδιο για την αντιαεροπορική ασπίδα Ασπίδα του Αχιλλέα», μια πολυεπίπεδη αμυντική ομπρέλα υψηλής τεχνολογίας.
Ο υπουργός Εθνικής Άμυνας Νίκος Δένδιας, από το βήμα της Βουλής, ανέφερε πως η χώρα εγκαταλείπει τις παραδοσιακές στρατηγικές και στρέφεται σε δικτυωμένα, τεχνητής νοημοσύνης (AI) συστήματα πυραύλων, τεχνολογίες drones και εξελιγμένες μονάδες διοίκησης.
«Αυτό που προτείνουμε είναι ζήτημα υπαρξιακής σημασίας για τη χώρα – μια πλήρης αλλαγή στο αμυντικό δόγμα. Δεν αρκεί πια να θεωρούμε ότι το Αιγαίο προστατεύεται μόνο από τον Στόλο», σημείωσε ο κ. Δένδιας.
Το νέο αμυντικό δόγμα της Ελλάδας
Η εν λόγω εξοπλιστική αναβάθμιση είναι ιδιαίτερα σημαντική, καθώς ακολουθεί μια μακρά περίοδο δημοσιονομικών περιορισμών κατά την οικονομική κρίση της περιόδου 2010–2018.
Η Ελλάδα αποτελεί μία από τις λίγες χώρες του NATO που ήδη δαπανούν πάνω από 3% του ΑΕΠ για την άμυνα, μαζί με την Πολωνία, την Εσθονία και τη Λετονία.
Το 2009 η χώρα δαπανούσε 10,6 δισ. δολάρια (3,22% του ΑΕΠ), όμως έως το 2015 οι δαπάνες είχαν μειωθεί στα 4,82 δισ. δολάρια (2,46%).
Ωστόσο, οι χρόνιες ελληνοτουρκικές διαφορές στο Αιγαίο και η αυξανόμενη τουρκική δραστηριότητα στην Ανατολική Μεσόγειο ανάγκασαν την Αθήνα να δώσει ξανά προτεραιότητα στην άμυνα.
Το αποτέλεσμα είναι ένα φιλόδοξο πρόγραμμα επανεξοπλισμού 27 δισ. δολαρίων για την περίοδο έως το 2036.
Η νέα «Ασπίδα του Αχιλλέα»
Πρόκειται για το πιο φιλόδοξο πρόγραμμα του σχεδίου, με στόχο την εγκατάσταση πολυεπίπεδης άμυνας που θα καλύπτει αντιπυραυλική, αντιαεροπορική, αντιβαλλιστική, ανθυποβρυχιακή, αντιπλοϊκή και αντι-drone προστασία.
Το κόστος της Ασπίδας του Αχιλλέα υπολογίζεται στα 2,8 δισ. ευρώ (3 δισ. δολάρια ΗΠΑ), με ορίζοντα λειτουργίας το 2027.
Σύμφωνα με ελληνικά ΜΜΕ που επικαλείται το Eurasian Times, η Αθήνα βρίσκεται σε διαπραγματεύσεις με το Ισραήλ για την απόκτηση του αντίστοιχου «αμυντικού θόλου».
Ο ίδιος ο πρωθυπουργός αναφέρθηκε στο Τελ Αβίβ ως στρατηγικό εταίρο για την ενίσχυση των αντιαεροπορικών δυνατοτήτων της χώρας.
«Η Ελλάδα διαθέτει ήδη τα αμερικανικά συστήματα Patriot. Αν επρόκειτο να αγοράσουμε νέα, ο χρόνος αναμονής θα ήταν τέσσερα με πέντε χρόνια. Οι ευρωπαϊκές δυνατότητες είναι περιορισμένες. Το Ισραήλ, με το οποίο διατηρούμε στρατηγική συμμαχία, μπορεί να προσφέρει λύσεις συντομότερα», εξήγησε ο Κ. Μητσοτάκης.
Εκτός από το Ισραήλ, πιθανοί προμηθευτές αναφέρονται η France, η Italy, η Norway, ενώ σύμφωνα με πληροφορίες του Eurasian, η Ελλάδα εξετάζει και το ισραηλινό σύστημα BARAK, ως αντικαταστάτη των σοβιετικών S-300.
Το BARAK είναι πυραυλικό σύστημα μικρού βεληνεκούς, σχεδιασμένο για προστασία πλοίων από αεροσκάφη, πυραύλους και UAVs, ενώ χώρες όπως η Γερμανία και η Φινλανδία έχουν ήδη παραγγείλει παρόμοια ισραηλινά συστήματα.
Ελληνική συμμετοχή και βιομηχανική βάση
Παρότι η προμήθεια βασίζεται σε εξωτερικούς προμηθευτές, ελληνικές εταιρείες αναμένεται να συμμετάσχουν ενεργά στην υλοποίηση της Ασπίδας του Αχιλλέα, χωρίς να είναι ακόμη σαφές το εύρος της εμπλοκής τους.
Ο Νίκος Δένδιας δήλωσε πρόσφατα ότι κάθε νέα σύμβαση εξοπλιστικού προγράμματος με ξένες εταιρείες θα πρέπει να περιλαμβάνει 25% ελληνική συμμετοχή.
«Με την 'Ασπίδα του Αχιλλέα', εφαρμόζουμε ένα πλήρες, πολυεπίπεδο πλέγμα άμυνας σε όλη την επικράτεια. Αξιοποιούμε ένα εξελιγμένο και οικονομικά αποδοτικό δίκτυο κρυφών και AI-καθοδηγούμενων πυραυλικών συστημάτων, υπό ενιαία διοίκηση και έλεγχο, απέναντι σε απειλές από πυραύλους, αεροσκάφη, drones, πλοία και υποβρύχια», κατέληξε ο υπουργός.
Η Τουρκία φέρνει πιο κοντά το Ισραήλ και την Ελλάδα
Η γεωπολιτική στη Μεσόγειο και τη Δυτική Ασία υφίσταται έντονες ανακατατάξεις.
Ο πόλεμος Ισραήλ–Γάζας, οι επιθέσεις των Houthi στην Ερυθρά Θάλασσα, η πιθανότητα μιας μεγάλης σύρραξης με το Ιράν, καθώς και η αυξανόμενη ένταση μεταξύ Ισραήλ και Τουρκίας για την επιρροή στη Συρία, έχουν μετατρέψει την ήδη εύθραυστη περιοχή σε πυριτιδαποθήκη.
Σε αυτό το πλαίσιο προστίθενται οι αυξανόμενες φιλοδοξίες της Τουρκίας να διαδραματίσει κεντρικό ρόλο στη νέα αρχιτεκτονική ασφάλειας της Ευρώπης, μετά την επίλυση του πολέμου Ρωσίας–Ουκρανίας.
Η Τουρκία θεωρεί τον εαυτό της βασικό παίκτη, λόγω της στρατηγικής της γεωγραφικής θέσης στη Μεσόγειο και στα όρια της Μαύρης Θάλασσας, αλλά και της συμμετοχής της στο NATO.
Η Τουρκία, εξάλλου, διαθέτει τον μεγαλύτερο σε αριθμό προσωπικού στρατό στο NATO μετά τις ΗΠΑ, και τον μεγαλύτερο στην Ευρώπη, μετά τη Ρωσία και την Ουκρανία.
Ύστερα από χρόνια στασιμότητας, η Τουρκία αναζωπύρωσε εκ νέου το αίτημά της για ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση, το οποίο έχει ήδη λάβει ρητή στήριξη από την Πολωνία.
Η αυξανόμενη επιρροή της Τουρκίας, τόσο στην Ευρώπη όσο και στη Δυτική Ασία, προκαλεί ανησυχία σε Ελλάδα και Ισραήλ.
